آزبست یا همان پنبه‌ی نسوز، یک ماده‌ی معدنی طبیعی است که به دلیل ویژگی‌های منحصر به فردی که دارد، در صنایع مختلف به کار رفته و برای بشر نقش مهمی داشته است. این ماده به خاطر مقاومت بالا در برابر آتش، دوام قوی و قابلیت عایق‌بندی مناسب، در ساخت انواع محصولات مورد استفاده قرار می‌گیرد. اما وقتی به سلامتی انسان‌ها اشاره می‌شود، آزبست چهره‌ای تاریک و خطرناک خود را نشان می‌دهد.
در این مقاله، قصد داریم تاثیرات استفاده از آزبست را به دقت بررسی کنیم و با جدا کردن مواد استفاده و خطرات آن، به ابعاد مختلف این ماده‌ی مهم در جهان مدرن پرداخته و شما را با خطرات آن آشنا کنیم تا آگاهی شما را افزایش دهیم.
خطرات ناشناخته آزبست برای سلامت انسان‌ها
مهمترین علت مضر بودن آزبست، خواص فیزیکی و شیمیایی آن است. در این بخش خلاصه‌ای از علل بد بودن آزبست جمع آوری شده است.
- استنشاق الیاف
آزبست از کریستال‌های فیبری ریزی تشکیل شده که هر کدام از میلیون‌ها فیبریل میکروسکوپی ساخته شده‌اند و می‌توانند به راحتی در اتمسفر آزاد شده و از طریق تنفس وارد ریه‌ها شوند. چیزی که این الیاف را خطرناک‌تر می‌کند، توانایی آیرودینامیکی بالا و حضور طولانی مدت در فضا و نفوذ به عمق ریه‌ها است.
الیاف آزبست، به دلیل شکل و اندازه‌ی منحصر به فردی که دارند در صورت ورود به بافت ریه‌ها تا ابد در آنجا باقی می‌مانند. مرور زمان باعث می‌شود الیاف به دام افتاده، زخم‌های التهابی را در ریه ایجاد و در نهایت سلامت انسان را به خطر بیاندازند.
- فراوانی و تنوع بیماری‌های مرتبط با آزبست
یکی از نگران‌کننده‌ترین جنبه‌های قرار گرفتن در معرض آزبست، پتانسیل بالای آن برای ایجاد بیماری‌های مختلفی است که بسیاری از آنها کشنده هستند. گاهی اوقات آسیبی که این فیبرها به ساختار داخلی بدن وارد می‌کنند، بعد از چند سال و یا حتی چند دهه به شکل مشکلات سلامتی قابل تشخیص ظاهر می‌شوند.
- مزوتلیوما (Mesothelioma) سرطانی بدخیم است که عمدتا پرده‌های پوشاننده‌ی داخل ریه‌ها، قلب و فضای شکم را تحت تاثیر قرار می‌دهد. رابطه‌ی بین ابتلا به این سرطان و قرار گرفتن در معرض آزبست آنقدر قوی است که در بسیاری از موارد تشخیص مزوتلیوما مساوی با سابقه‌ی قرار گرفتن در معرض آزبست در نظر گرفته می‌شود.
- سرطان ریه مرتبط با آزبست ویژگی‌های مشترک زیادی با انواع دیگر سرطان ریه دارد، با این تفاوت که منشاء ایجاد آن استنشاق الیاف آزبست است.
- آزبستوز با وجود آنکه سرطان نیست، اما ناتوان کننده است. این بیماری با اسکار پیشرونده‌ی بافت ریه مشخص می‌شود که منجر به کاهش عملکرد ریه، سرفه‌ی مزمن و تنگی نفس می‌شود.
- در موارد ضخیم شدن پلور، پوشش ریه‌ها انعطاف خود را از دست داده و ضخیم می‌شود و به همین خاطر تنفس سخت می‌شود.
- دوره نهفتگی طولانی
یکی از جنبه‌های متمایز و چالش برانگیز بیماری‌های مرتبط با آزبست دوره‌ی نهفتگی طولانی آنهاست. ممکن است علائم تا چند دهه پس از مواجهه‌ی اولیه نهفته باشند. این نهفتگی طولانی مدت باعث می‌شود افراد فراموش کنند در معرض آزبست بوده‌اند و در نتیجه تشحیص و درمان بیماری دشوار می‌شود.
- وجود نداشتن سطح ایمنی مشخص
کارشناسان بهداشت معتقدند که قرار گرفتن در معرض هیچ سطحی از آزبست، ایمن تلقی نمی‌شود. به عبارتی حتی اگر با مقدار کمی آزبست و در مدت زمان خیلی کوتاهی مواجه شوید هنوز هم خطر ابتلا به بیماری‌های بالا وجود دارد. این نکته اهمیت اجتناب از قرار گرفتن در معرض آزبست را یادآور می‌شود.
- استفاده گسترده و همه جانبه در ساختمان‌های قدیمی
در طول قرن بیستم، تقریبا در بیشتر مواقع، آزبست را به دلیل مقاومت در برابر حرارت، استحکام و خواص عایق به عنوان یک ماده‌ی معدنی جادویی می‌شناختند. پنبه نسوز بطور گسترده‌ای در مصالح ساختمانی متعدد از جمله عایق، سقف و کاشی کاربرد داشته است.
در نتیجه، بسیاری از ساختمان‌ها و سازه‌های ساخته یا بازسازی شده در این قرن بطور بالقوه حاوی آزبست هستند. اگر این ماده در حین بازسازی، تخریب و یا حتی تعمیرات با اختلال مواجه شود، خطر پخش الیاف خطرناک آن در هوا وجود دارد.
- دشواری تشخیص
دشواری در تشخیص آزبست خطر آن را چند برابر می‌کند. پنبه نسوز حاوی الیاف بسیار ریزی است که پس از رها شدن و پخش در محیط به هیچ عنوان از طریق حواس پنجگانه‌ی انسان قابل تشخیص نیست. الیاف آزبست بو یا طعم مشخصی ندارند و یا چشن غیر مسلح دیده نمی‌شوند. این الیاف نامرئی تهدیدی خاموش هستند که ممکن است افراد بطور ناخواسته‌ای در معرض آن قرار گرفته و به دلیل استشاق آزبست آلوده شوند.
خبر خوب این است که متخصصان آموزش دیده می‌توانند با استفاده از تجهیزات تخصصی، غلظت آزبست را بطور دقیق اندازه گیری و حضور آن در مناطق مشکوک را تایید کنند.
آشنایی با مصارف گذشته و محدودیت‌های فعلی آزبست در صنایع مختلف
آزبست به عنوان یک گروه از سیلیکات‌های معدنی طبیعی شناخته می‌شود که از طریق ساختار فیبری مشخص می‌گردند. این الیاف، با مقاومت در برابر حرارت، خنثی بودن شیمیایی و عدم رسانایی، ویژگی‌های خاصی دارند و استحکام کششی بالایی نیز دارند. این ویژگی‌ها باعث شده که آزبست به مدت چند دهه به عنوان یک ماده ارزشمند در مصارف مختلف مورد استفاده قرار بگیرد. اما اکنون، به دلیل محدودیت‌های بهداشتی و مسائل سلامتی، استفاده از آزبست در صنایع مختلف با چالش‌هایی مواجه شده است. در ادامه نگاهی دقیق به موارد مصرف آزبست خواهیم داشت.
- ساختمان سازی و ابزار و مصالح ساختمانی
آزبست به دلیل مقاومت در برابر آتش و عملکرد عایق، به عنوان یکی از اجزای اصلی در ساخت و ساز استفاده می‌شده است. در گذشته پنبه نسوز به عنوان عایق در دیوارها، لوله‌ها، و دیگ‌های بویلر استفاده می‌شد تا گرما حفظ شود و خطرات آتش‌سوزی کاهش یابد. همچنین، برای ساخت سقف‌ها و دیوارها از آن استفاده می‌شد که لایه‌ی اضافی‌ای در برابر شرایط نامساعد هوایی و آتش‌سوزی ایجاد کند. آزبست در دکوراسیون داخلی نیز کاربرد داشته و برای پر کردن درزهای دیوارها و ساخت سطوح صاف و مقاوم در برابر آتش مورد استفاده قرار می‌گرفت.
- صنایع خودروسازی و ضد حریق و مقاوم کردن در برابر حرارت
مقاومت حرارتی بی‌نظیر آزبست، آن را برای مواقعی که دماهای بالا نقش دارند، بسیار ارزشمند کرده است. در سازه‌های بزرگ مانند آسمان‌خراش‌ها، پوشش‌های آزبست بر روی چارچوب‌های فولادی، خطر آتش سوزی را کاهش داده و از بین رفتن یکپارچگی ساختاری سازه جلوگیری می‌کرد. همچنین در شغل‌هایی که با گرماهای شدید سر و کار دارند، مانند آتشنشانان و کارگران ریخته‌گری، لباس‌های ساخته شده از آستر آزبست برای محافظت در برابر آسیب‌های حرارتی و سوختگی مورد استفاده قرار می‌گرفتند.
آزبست همچنین در صنعت حمل و نقل و خودروسازی نیز کاربردهای خود را داشته و برای پوشش قطعاتی که با دما و اصطکاک بالا سر و کار دارند مانند آستردوزی و لنت ترمز، به دلیل مقاومت بالا در برابر گرما و سایش، بسیار مناسب بوده است.
- صنایع شیمیایی
مقاومت آزبست در برابر مواد شیمیایی، آن را به یکی از مواد مورد علاقه در صنایع شیمیایی تبدیل کرده است. برای واشرهای مقاوم در برابر اسید، که در محیط‌هایی با مواد شیمیایی قوی استفاده می‌شوند، از آزبست بهره گرفته می‌شود تا از آسیب دیدن آنها جلوگیری کند. همچنین، آزبست در صنعت فیلترینگ نیز به کار می‌رود؛ ساختار فیبری خاص آن برای فیلتر کردن ناخالصی‌ها در فرآیندهای شیمیایی خاص به‌کار گرفته می‌شود و اطمینان از خلوص محصول نهایی را فراهم می‌کند.
- عایق الکتریکی
برق و خطرات مرتبط با آن به کمک آزبست به خوبی مدیریت می‌شده‌اند. ماهیت نارسانای پنبه نسوز این ماده را برای علیق بندی سیم‌ها و اجزای الکتریکی بسیار ایده‌آل کرده است. این کاربرد نه تنها خطر آتش سوزی الکتریکی را کاهش می‌دهد، بلکه تضمین می‌کند که کاربران در برابر برق گرفتگی احتمالی محافظت شوند.
- کشتی سازی
آزبست به دلیل مقاومت فوق‌العاده‌ای که در برابر حرارت دارد، در صنعت کشتی‌سازی کاربردهای گسترده‌ای داشته است. گرمای زیاد تولید شده توسط موتور و بویلرهای کشتی‌ها باعث شده آزبست به عنوان عایق برای بویلرها، لوله‌های بخار و آب گرم استفاده شود. این کاربرد علاوه بر ایجاد ایمنی، راحتی سرنشینان را نیز تضمین می‌کند.
- صنعت خودرو سازی
آزبست در صنعت خودرو سازی به عنوان جزء حیاتی در تولید لنت کلاچ، واشرها و حتی برخی قطعات گیربکس استفاده می‌شود. این استفاده نشان می‌دهد که این قطعات دارای دوامی بالا هستند و می‌توانند در محیط‌هایی با دماهای بالا که در معرض آن قرار می‌گیرند، مقاومت مناسبی داشته باشند.
- کالاهای مصرفی
آزبست در گذشته به عنوان جزء اصلی بسیاری از ابزارهای خانگی مورد استفاده قرار می‌گرفت. از سشوارهای کهنه تا پاپ‌کرن پاپرها و تقریبا همه اقلامی که نیاز به تحمل حرارت بالا داشتند، با استفاده از آزبست ساخته می‌شدند تا عملکرد و کارایی آنها را بهبود داده و ایمنی را تضمین کنند.
- سیمان و محصولات بتنی
افزودن آزبست به سیمان و محصولات بتنی تنها به دلیل مقاومت در برابر آتش نبوده است. الیاف معدنی آزبست، علاوه بر مقاومت در برابر حرارت، استحکام و دوام محصولات را افزایش می‌دهد و ماندگاری و مقاومت آنها را در برابر فشار و تغییرات دمایی افزایش می‌دهد.
- عایق بندی لوله
در گذشته، اغلب اوقات برای عایق بندی لوله‌های خانگی و تاسیسات صنعتی از آزبست استفاده می‌شده است. اینکار فقط برای حفظ گرما در لوله‌ها انجام نمی‌شده است، بلکه برای جلوگیری از تغلیظ آن که به مرور زمان منجر به آسیب ساختاری یا تخریب تجهیزات می‌شود هم بوده است. ذکر این نکته ضروری است که با وجود خواص مفید و کاربردهای وسیع آزبست، خطرات شدیدی که این ماده برای سلامتی انسان داشته است باعث شده بسیاری از کشورها از اواخر قرن بیستم، استفاده از این ماده را محدود و یا حتی ممنوع کرده‌اند. امروزه هنوز هم محصولات حاوی آزبست در بسیاری از ساختمان‌ها، کشتی‌ها و سایر سازه‌ها از گذشته باقی مانده‌اند که در صورت مختل شدن خطرات بالقوه‌ای را ایجاد خواهند کرد.
سخن پایانی
آزبست نماد چالش‌ها و پیچیدگی‌های توسعه بشریت بوده است. این ماده که قبلاً برای خواصش تحسین می‌شد، به مرور زمان به یک تهدید برای انسان‌ها تبدیل شد. با وجود کاربردهای فراوانی که داشت و به عنوان نمادی از نوآوری و ایمنی شناخته می‌شد، وقوع پیامدهای جدی به دلیل انسان در معرض آن بودن، به ما یادآور شد که قبل از پذیرش یک ترکیب، باید تحقیقات جامع و دقیقی درباره آن صورت گیرد.
زمینه‌های گسترده استفاده از آزبست ما را به درسی تلخ درباره عدم حفظ تعادل در بهره‌برداری از منابع طبیعی موجود، هدایت کرد. بدون توجه به موقعیت فردی، مسئولیت ما به عنوان مصرف‌کننده، متخصص یا حتی تولیدکننده، بالا بردن دانش خود، اولویت دادن به سلامت و عدم قبول نوآوری بدون در نظر گرفتن عواقب آن است.
مرکز تخصصی طب کار طب و صنعت پیروزی آماده است تا با ارائه خدمات تخصصی با ارزیابی دقیق و مداوم آلاینده‌های موجود در محیط کار، مانند آزبست و سایر مواد خطرناک، از سلامت کارگران محافظت کنند و از طریق ایجاد محیط کاری سالم و ایمن، از بروز بیماری‌های ناشی از این آلاینده‌ها جلوگیری کنند. جهت کسب اطلاعات بیشتر با ما تماس بگیرید.
بدون دیدگاه